وضعیت جسمانی مادر در هفتۀ اول بعد از زایمان
هفتۀ اول بعد از زایمان، دوران مهمی برای مراقبت از خودتان و شناخت نوزاد محسوب می‌شود. در این دوران، خونریزی از واژن و درد اطراف واژن یا بخیۀ سزارین، امری طبیعی است. سینه‌ها و نوک سینه‌ها نیز ممکن است حساس و زخم شوند. به همین دلیل است که در هفتۀ اول بعد از زایمان باید تا جایی که می‌توانید استراحت کنید تا سریع‌تر دوران نقاهت را پشت سر بگذارید و بهبود پیدا کنید.
اگر آن‌قدر درد دارید که نمی‌توانید استراحت کنید، بخوابید و یا از خودتان و نوزاد مراقبت کنید، با متخصص زنان و زایمان، پزشک عمومی و یا ماما مشورتی داشته باشید تا داروی مسکن برایتان تجویز کند. اگر سؤال دیگری در خصوص خودتان یا نوزاد دارید، در این ملاقات از پزشک بپرسید.
خونریزی واژن
بلافاصله بعد از زایمان، خونریزی واژن آغاز می‌شود و 4-6 هفته ادامه خواهد داشت. این خونریزی اغلب بعد از یک هفته کمتر می‌شود و رنگ آن از قرمز روشن به قرمز – قهوه‌ای تغییر خواهد کرد. در این مدت، به‌جای تامپون از پدهای بهداشتی مخصوص این دوران استفاده کنید که بزرگ‌تر و بلندتر از پدهای معمولی هستند. مقدار خونریزی ممکن است هنگام شیردادن یا راه‌رفتن بیشتر شود.
اگر در قسمت پرینه یا میان دوراه (فاصلۀ میان مقعد و آلت تناسلی) گرما و ورم احساس می‌کنید و یا خونریزی واژن با بوی بد همراه است، هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید؛ چون ممکن است زخم عفونت کرده باشد.
درد بعد از زایمان طبیعی
حتی اگر بعد از زایمان طبیعی، هیچ‌گونه بریدگی یا بخیۀ نداشته باشید، باز هم درد و جراحت خواهید داشت؛ چون عضلات و عصب‌های اطراف میان دوراه کشیده و کبود شده‌اند.
برای تسکین درد، ورم و کبودی پرینه یا میان دوراه می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- هر دو ساعت یکبار، یک کیسۀ آب یخ یا کیسۀ ژل سرد را به مدت 10-20 دقیقه روی این ناحیه قرار دهید.
- به پهلو دراز بکشید و تعدادی از تمرینات مخصوص عضلات کف لگن را انجام دهید.
- حتما از پزشک یا ماما بپرسید که کدام مسکن برای شما مناسب‌تر است به‌خصوص اگر به نوزاد شیر می‌دهید.
- برای حفظ نظافت این ناحیه هر روز دوش بگیرید و پد بهداشتی را مرتب عوض کنید.
- بعد از هر بار شست‌وشو لازم است این ناحیه را با حوله یا پارچه‌ای نرم به‌آرامی خشک کنید.
اگر هنگام ادرارکردن اذیت می‌شوید، این مسئله را به پزشک یا ماما اطلاع دهید. زخم‌های ناحیۀ پرینه یا میان دوراه ممکن است باعث بروز این مشکل شوند که برای رفع آن می‌توانید راهکارهای زیر را امتحان کنید:
- هنگام ادرارکردن، مقداری آب گرم روی ناحیۀ تناسلی بریزید.
- آب زیادی بنوشید.
اگر پزشک برای درمان بریدگی یا اپیزیوتومی (برشی که قبل از زایمان در ناحیۀ میان دوراه زده می‌شود تا دهانۀ رحم برای خروج نوزاد بزرگ‌تر شود)، بخیه‌هایی در این ناحیه زده باشد، نگران نباشید؛ چون این بخیه‌ها 1-2 هفته بعد از زایمان به‌تدریج جذب می‌شوند و بهبود می‌یابند.
گرفتگی‌های خفیف بعد از زایمان
گرفتگی‌های خفیف عضلانی در اثر انقباض رحم برای کوچک‌تر شدن و کنترل خونریزی اتفاق می‌افتند. این امکان وجود دارد که هنگام شیردادن به نوزاد به این گرفتگی‌ها دچار شوید؛ چون هورمون‌ها آزاد و رحم نیز منقبض می‌شود. این گرفتگی‌ها به رحم کمک می‌کنند تا کوچک‌تر شود و به وضعیت قبل از زایمان بازگردد. گرفتگی‌های عضلانی بعد از زایمان دردناک نیستند و اغلب طی چند روز بهبود می‌یابند. گذاشتن کیسۀ آبگرم روی شکم و کمر در بهبود این وضعیت مؤثر است.
این نوع گرفتگی‌ها اغلب در زنانی که قبلاً زایمان داشته‌اند، بیشتر از سایرین مشاهده می‌شود البته بعد از زایمان اول نیز ممکن است اتفاق بیفتند. در واقع، این گرفتگی‌ها بعد از هر زایمان به‌تدریج بیشتر می‌شوند.
زخم نوک سینه و حساسیت سینه
در هفتۀ اول بعد از زایمان که شیر از سینه‌ها خارج می‌شود و شما و نوزاد در حال یادگیری شیردادن و شیر خوردن هستید، نوک سینه‌ها زخم شده و سینه‌ها حساس می‌شوند. ازآنجایی‌که نوزاد نمی‌تواند به‌درستی سینۀ مادر را بگیرد، ممکن است نوک سینه‌هایتان زخم شوند. اگر اطلاعات کافی ندارید و یا نوک سینه‌هایتان خیلی زخم شده است، از یک ماما، پرستار یا مشاور شیردهی کمک بگیرید.
انجام کارهای زیر نیز در کاهش حساسیت سینه‌ها مؤثر است:
- کمپرس آب سرد یا پارچه‌ای مرطوب و یخ‌زده روی سینه‌ها بگذارید. هنگام شیردهی، پارچه‌ای گرم روی سینه‌های خود قرار دهید تا شیر بیشتری خارج شود.
- سینه‌ها را به‌آرامی ماساژ دهید.
- بعد از هر بار شیردادن به نوزاد، چند قطره از شیر خود را روی نوک سینه‌ها بریزید تا زخم ایجاد شده درمان شود.
- مقداری کرم ترمیم‌کننده که استفاده از آن در دوران شیردهی مجاز است به نوک سینه‌ها بزنید و ماساژ دهید.
بی‌اختیاری ادرار و مدفوع بعد از زایمان
در ماه‌های اول بعد از زایمان ممکن است به بی‌اختیاری ادرار و مدفوع دچار شوید به‌خصوص هنگامی‌که خنده، عطسه و سرفه می‌کنید.
این مشکل اغلب زمانی رفع می‌شود که ورم بدن کاهش می‌یابد و درنتیجه، اطلاعات حسی به عضلات منتقل و ماهیچه‌ها تقویت می‌شوند. انجام تمرینات مخصوص عضلات کف لگن به تقویت عضلات کمک خواهد کرد.
اگر بی‌اختیاری ادرار و مدفوع تا شش هفته بعد از زایمان یا بیشتر از آن ادامه پیدا کرد، با پزشکتان صحبت کنید تا شما را به یک فیزیوتراپیست زنان – فیزیوتراپیستی که در درمان و جلوگیری از مشکلات سلامت زنان تخصص دارد. این مشکلات ممکن است در دوران بارداری، زایمان، شیردهی و یائسگی به وجود آیند – یا متخصص درمان بی‌اختیاری ادرار و مدفوع معرفی کند.
بی‌اختیاری ادرار و مدفوع بعد از زایمان بسیار رایج است و راه‌های بسیاری برای درمان آن وجود دارد پس لازم نیست نگران و مضطرب باشید. تمرینات دوران بارداری و ورزش‌های پس از زایمان نقش مهمی در بهبود وضعیت جسمانی بعد از زایمان دارند.
وزن مادر بعد از زایمان
کاهش وزن بعد از زایمان اغلب به‌تدریج صورت می‌گیرد. تغذیۀ سالم، انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی و شیردادن به نوزاد ازجمله راهکارهای کاهش وزن به‌حساب می‌آیند.
کاهش وزن تدریجی، آسیبی به بدن وارد نمی‌کند. به یاد داشته باشید که چند ماه زمان می‌برد تا به وزن قبل از بارداری بازگردید. درصورتی‌که قبل از بارداری اضافه‌وزن داشتید و قصد دارید وزن خود را کم کنید، بهتر است از متخصصان سلامت کمک بگیرید. اگر دچار کاهش وزن شدید شده‌اید، باز هم باید با متخصصان سلامت مشورت کنید.
ریزش مو بعد از زایمان
در ماه‌های اول بعد از زایمان ممکن است به ریزش مو دچار شوید. این ریزش مو همیشگی نیست و اغلب شش ماه بعد از زایمان متوقف خواهد شد. ریزش مو به دلیل تغییر سطح هورمون‌ها اتفاق می‌افتد و ارتباطی با شیردهی ندارد، بنابراین، از شیر گرفتن نوزاد تاثیری در کاهش این روند نخواهد داشت.
ترک‌های پوستی (استرچ مارک)
در دوران بارداری ممکن است ترک‌های پوستی روی شکم، ران‌ها و سینه‌های شما ظاهر شوند. رنگ این ترک‌های پوستی بعد از زایمان از قرمز به نقره‌ای تغییر می‌کند و اندازۀ آن‌ها نیز کوچک‌تر می‌شود.
توصیه‌های خودمراقبتی بعد از زایمان
استراحت و بهبود بعد از زایمان
- بعد از زایمان مدتی طول می‌کشد تا بهبود پیدا کنید. توجه داشته باشید که بین استراحت و فعالیت تعادل برقرار کنید. اگر فعالیت زیادی انجام دهید، ممکن است در ناحیۀ لگن، درد، لرزش و سنگینی احساس کنید.
- در هفته‌های اول بعد از زایمان باید در طول روز استراحت کنید. هنگام استراحت دراز بکشید. استفاده از کیسه یخ در روزهای اول بعد از زایمان در تسکین درد، تورم و التیام زخم موثر خواهد بود.
- سعی کنید از انجام این کارها پرهیز کنید: بلندکردن کودکان، لباس‌های خیس، کالسکه، کیسه‌های خرید و سایر چیزهای سنگین.
- بهتر است پوشک نوزاد را روی زمین عوض کنید، اما ممکن است به پشت و کمرتان فشار وارد شود. می‌توانید از میز تعویض پوشک هم استفاده کنید که در این صورت آسیبی به کمرتان نمی‌رسد. هنگامی‌که پوشک نوزاد را روی میز تعویض می‌کنید، نوزاد را با دستتان نگه دارید تا روی زمین نیفتد.
- هنگام شیردادن به نوزاد، گردن و شانه‌های خود را شُل کنید. یک حوله لوله شده یا کوسن در قسمت پایین کمرتان قرار دهید. همچنین، یک تکیه‌گاه یا کوسن نیز زیر دستانتان بگذارید و هر دو پای خود را روی زمین دراز کنید.
تقویت عضلات کف لگن
- مراقب عضلات کف لگن باشید. هنگام دفع مدفوع از فشارآوردن و زور زدن خودداری کنید – عجله نداشته باشید، با پشت صاف به جلو خم شوید و بدن را شل کنید.
- مواد غذایی حاوی فیبر بالا مانند غلات، میوه و سبزی‌ها مصرف کنید و زیاد آب بنوشید.
- تمرینات ورزشی ملایم و مخصوص عضلات کف لگن و شکم انجام دهید. وقتی دراز می‌کشید، لگن خود را تکان دهید و هنگامی‌که ایستاده هستید، لگن خود را دایره‌وار بچرخانید. به‌این‌ترتیب، درد نخواهید داشت و بهتر می‌توانید ادرار خود را کنترل کنید.
- ورزش‌کردن را به‌تدریج آغاز کنید و از انجام تمرینات شدید یا سنگین بپرهیزید. تا 12 هفته بعد از زایمان از انجام ورزش‌هایی که باعث کشیده‌شدن عضلات لگن یا شکم می‌شوند، به‌شدت خودداری کنید. می‌توانید دربارۀ حرکات ورزشی مناسب با پزشک یا فیزیوتراپیست صحبتی داشته باشید.
- مدتی بعد از زایمان، پیاده‌روی و شنا کنید و یا ورزش‌هایی مانند پیلاتس یا یوگا انجام دهید. روند بهبودی در افراد متفاوت است. اگر عمل سزارین یا زایمان سختی داشته باشید و با مشکلاتی مانند جداشدن عضلات شکمی روبرو باشید، ممکن است بهبود بعد از زایمان، مدت‌زمان بیشتری طول بکشد.
