امروزه، بسیاری از زنان به دلایل مختلف، دچار دیابت بارداری می‌شوند. این عارضه می‌تواند پیامدهای منفی برای مادر و جنین به دنبال داشته باشد. انجام ورزش‌ها و تمرینات مناسب می‌تواند در پیشگیری یا کنترل دیابت بارداری مؤثر باشد.
برطبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، حدود ۲ تا ۱۰ درصد از زنان، دیابت بارداری را تجربه می‌کنند. اگر شما هم دچار این عارضه هستید، ممکن است سؤالاتی پیرامون علت بروز این عارضه، تأثیر آن بر خودتان و جنین و نحوۀ کنترل آن، در ذهنتان ایجاد شده باشد.
در این مقاله، به‌تفصیل به این مبحث می‌پردازیم.
دیابت بارداری چیست؟
در دوران بارداری، جفت برای کمک به بارداری، هورمون‌هایی ترشح می‌کند. در برخی از زنان، این هورمون‌ها موجب می‌شوند سلول‌های بدن به طور موقت در برابر انسولین مقاوم کنند که این مسئله منجر به دیابت بارداری می‌شود. به‌این‌ترتیب، خود بارداری، عامل شکل‌گیری این عارضه است. به‌عبارت‌دیگر، خانم‌هایی که قبل از بارداری، هیچ نوع دیابتی نداشتند، به این عارضه مبتلا می‌شوند.
معمولاً انسولین به بیشتر سلول‌های بدن کمک می‌کند تا اجازه دهند گلوکز وارد بدن شود. زمانی که سلول‌ها در شرایطی مانند دوران بارداری در برابر انسولین مقاوم می‌شوند، لوزالمعده نمی‌تواند انسولین کافی را تأمین کند. در نتیجه، مقدار زیادی قند در جریان خون باقی می‌ماند و به دنبال آن، سطح گلوکز خون بالا می‌رود.
اما کدام افراد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند؟
عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری
عوامل مختلفی در ابتلا به دیابت بارداری نقش دارند. اما در شرایط زیر، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار دارید:
- چاقی یا اضافه‌وزن
- تغذیه نامناسب
- کمبود ریزمغذی‌هایی مانند ویتامین D، ویتامین A، آهن، زینک (روی)، فولیک‌اسید و ید
- بارداری در سنین بالا
- سابقۀ خانوادگی دیابت نوع ۲
برخی از این عوامل مانند سن و سابقه خانوادگی، تحت کنترل شما نیستند. اما همیشه می‌توانید بر رژیم غذایی و ورزش نظارت داشته باشید. می‌توانید با حفظ وزن سالم، ورزش و تغذیه مناسب، احتمال ابتلا به این عارضه را کم کنید. به‌این‌ترتیب، خطر ابتلا به بیماری‌ها در خودتان و فرزندان در آینده، کاهش پیدا می‌کند.
قطعاً حرف‌زدن دربارۀ حفظ وزن سالم و تغذیه مناسب، آسان‌تر از عمل‌کردن به آن است. اگر به مصرف غذاهای سالم و ورزش‌کردن، عادت ندارید، احتمالاً نمی‌دانید از کجا شروع کنید. در ادامه، به نکاتی کاربردی اشاره می‌کنیم. اما قبل از شروع یک برنامه ورزشی جدید یا ایجاد تغییراتی اساسی در رژیم غذایی‌تان، باید با پزشک یا کارشناس سلامت خود مشورت کنید.
خودتان و کودکتان در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارید!
در بسیاری از خانم‌ها، دیابت بارداری پس از زایمان بهبود می‌یابد. اما ممکن است بر سلامت آیندۀ خودتان و کودکتان، تأثیر بگذارد. به همین دلیل، پیشگیری از بروز دیابت بارداری، بسیار اهمیت دارد.
اگر شما هم به دیابت بارداری مبتلا هستید، باید به‌شدت آن را کنترل کنید و بعد از زایمان نیز مراقبت باشید تا از ابتلا به بیماری‌های دیگر در آینده، مصون بمانید.
زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند، به‌شدت در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی عروقی در مراحل بعدی زندگی قرار دارند. همچنین، این عارضه می‌تواند پیامدهای طولانی‌مدت بر سلامت جنین داشته باشد. کودکانی که مادرانشان به دیابت بارداری مبتلا هستند، در آینده، بیشتر در معرض چاقی یا اضافه‌وزن قرار دارند. علاوه بر این، به‌احتمال زیاد سلامت متابولیک ضعیفی دارند؛ مثلاً مقاومت بیشتر به انسولین، اختلال در تحمل گلوکز، دیابت نوع ۲ و ترشح کم انسولین.
درهرحال، اگر دچار دیابت بارداری هستید، دلسرد و ناامید نشوید. نتایج پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که تغییر سبک زندگی مادر در دوران بارداری، اثرات مثبتی بر سلامت کودک خواهد داشت. براین‌اساس، کودکانی که از مادران دارای اضافه‌وزن بیش از حد متولد شدند که دیابت خود را کنترل و درمان کردند، در دوران کودکی، شاخص توده بدنی (BMI) بهتری داشتند. اما مادرانی که دیابت خود را کنترل و درمان نکردند، کودکانشان، شاخص توده بدنی (BMI) پایین‌تری داشتند.
راه‌های درمان
مهم‌ترین راهکار برای کنترل دیابت در بسیاری از زنان، تغییر سبک زندگی (از جمله ورزش و رژیم غذایی سالم) است. درصورتی‌که شاخص گلیسمی اهمیت داشته باشد، باید از انسولین استفاده کنید. برای درمان قند خون بالا در دیابت بارداری ترجیحاً انسولین تجویز می‌شود.
آیا ورزش در کنترل یا حتی پیشگیری از دیابت بارداری، مؤثر است؟
فعالیت بدنی، میزان گلوکز (قند) خون را کاهش می‌دهد. ورزش‌کردن موجب می‌شود سلول‌های ماهیچه‌ای، گلوکز بیشتری مصرف کنند. بعلاوه، سلول‌های ماهیچه‌ای را نسبت به انسولین حساس‌تر می‌کند. یعنی بعد از ورزش، همچنان به جذب گلوکز ادامه می‌دهند. ورزش از طریق این دو مکانیسم به تنظیم سطح گلوکز خونتان کمک می‌کند.
اگر ورزش در کنترل سطح گلوکز خون مؤثر باشد، پس طبیعی است که در پیشگیری از دیابت بارداری نیز مؤثر خواهد بود. تعدادی از پژوهشگران، مطالعاتی پیرامون این موضوع انجام دادند و دریافتند که فعالیت بدنی می‌تواند از بروز دیابت بارداری جلوگیری کند.
در یکی از تحلیل‌های اخیر، بالای ۴۰ پژوهش بررسی شدند که بیش از ۱۶،۰۰۰ خانم در آن مشارکت داشتند. در این تجزیه‌وتحلیل، بررسی کردند کدام روش برای پیشگیری از دیابت بارداری بهترین نتیجه را به همراه داشت. نتایج به‌دست‌آمده، حاکی از آن است که فعالیت بدنی منظم و تغذیه مناسب در پیشگیری از دیابت بارداری مؤثر است. البته عنوان نشد کدام یک تأثیر بیشتری دارد.
همچنین، تحقیقی دیگر صورت گرفت تا تأثیر ورزش‌های مقاومتی در کاهش علائم دیابت مشخص شود. وقتی تمرینات مقاومتی را انجام می‌دهید، گروه‌های عضلانی بزرگ برای غلبه بر مقاومت خارجی مانند وزنه‌ها منقبض می‌شوند.
در این پژوهش، ۹۹ خانم مبتلا به دیابت بارداری، تحت بررسی گرفتند. ابزارهای آموزش آنلاین و همچنین دستورالعمل‌های تغذیۀ فردی از سوی متخصصان تغذیه و پرستاران به این زنان ارائه شد. نیمی از زنان فقط از لحاظ تغذیه، تحت کنترل بودند و نیمی دیگر، تمرینات مقاومتی را نیز به مدت شش هفته انجام دادند.
زنانی که در برنامه ورزشی مشارکت داشتند، تمرینات مقاومتی با شدت متوسط را 3 بار در هفته تحت‌نظر متخصص تغذیه، متخصص پزشکی ورزشی و پژوهشگر آن، انجام دادند. در این زنان، دیابت بارداری از جنبه‌های زیر بهبود یافت:
- کاهش سطح قند خون ناشتا
- کاهش سطح قند خون پس از ناشتا (سطح قند خون بعد از صرف غذا)
- کم‌شدن میزان مصرف انسولین
- کنترل فشارخون
- کاهش وزن در دوران بارداری
چگونه تمرینات مقاومتی را در برنامه خود بگنجانید؟
گنجاندن فعالیت بدنی در برنامه روزانه‌تان موجب کنترل سطح قند خونتان می‌شود. همچنین، در پیشگیری یا کنترل دیابت بارداری مؤثر است. زنان باردار به‌ویژه خانم‌های مبتلا به دیابت باید ورزش‌های با شدت متوسط را در برنامۀ روتین خود بگنجانند. تمرینات با شدت متوسط به عملکرد بهتر انسولین در بدن کمک می‌کنند و سطح قند خون را کنترل می‌نمایند.
البته انجام هرگونه فعالیت بدنی در این دوران، بسیار مفید و مؤثر است. اما تمرینات مقاومتی، فعالیت‌های مناسب و خوبی برای خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری و به‌طورکلی، زنان باردار محسوب می‌شوند. توصیه می‌کنیم در سه ماه دوم و سوم بارداری از انجام ورزش‌های هوازی بپرهیزید؛ چراکه مرکز ثقل بدنتان به دلیل رشد جنین به سمت جلو حرکت می‌کند. اما تمرینات مقاومتی با تحرک و تکان کمتری همراه هستند و به همین دلیل، انجام این ورزش‌ها در دوران بارداری، آسان‌تر و راحت‌تر است. حتی می‌توانید آن‌ها را روی تخت نیز انجام دهید.
روتین ورزشی شما باید به‌گونه‌ای باشد که گروه‌های عضلانی اصلی بدنتان را هدف قرار دهد. البته می‌توانید تمرینات را در روزهای مختلف انجام دهید. مثلاً می‌توانید یک روز تمرینات بالاتنه و روز دیگر، ورزش‌های پایین‌تنه را انجام دهید.
در ادامه، چند تمرین مقاومتی برای این دوران به شما پیشنهاد می‌دهیم:
- قفسه سینه و شانه‌ها: پرس سینه و نشر از جانب
- پشت: حرکت پارویی نشسته
- دست‌ها: حرکت پارویی با دمبل و کیک بک پشت بازو
- پاها: اسکوات با دمبل، کیک بک با کش و حرکت ساق پا ایستاده
- عضلات مرکزی: پلانک، بِرد داگ و حرکت پل پهلو
هنگام ورزش، از انجام حرکاتی که مستلزم خم‌شدن از ناحیۀ باسن یا کمر و یا بلندکردن وزنه بالای سر است، به‌شدت خودداری کنید. چون این حرکات فشار زیادی به کمرتان وارد می‌کنند.
همیشه به بدنتان گوش دهید و در صورت نیاز، استراحت کنید. اگر به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، با یک مربی شخصی ورزش کنید که در حیطۀ تمرینات بارداری تجربه دارد.
به‌طورکلی، ورزش‌کردن به‌ویژه انجام تمرینات مقاومتی در دوران بارداری، در پیشگیری یا کنترل دیابت بارداری، بسیار مؤثر است.
در نهایت، تماشای فیلم دیابت بارداری در وب‌سایت بهداشت تی‌وی نیز به شما کمک می‌کند تا با راه‌های کنترل و درمان این عارضه بیشتر آشنا شوید.
