شیر مادر بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزاد و شیرخوار است. اما بعضی از خانم‌ها، شیر کمی دارند، خصوصاً در اولین هفته‌های بعد از زایمان. این مسئله یکی از اصلی‌ترین دلایل قطع شیردهی با شیر مادر و استفاده از شیرخشک است. اما به‌ندرت پیش می‌آید که شیر مادر کمتر از نیاز کودکش باشد.
در این مقاله قصد داریم به دلایل کم‌بودن شیر مادر و راه‌های افزایش آن، بپردازیم.
به‌طورکلی، باید بگوییم بهترین راهکار برای افزایش شیرتان این است که شیردهی را زودتر شروع کنید، دائم به کودکتان شیر بدهید و دقت کنید که به‌درستی سینه‌هایتان را بگیرد.
دلایل کم‌بودن شیر مادر
کم‌بودن شیر مادر، دلایل متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شروع شیردهی با تأخیر یا جدایی مادر و نوزاد، مثلاً در مواردی که نوزاد نارس است و باید در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شود یا اینکه حال مادر پس از زایمان خوش نیست.
- پس‌زدن سینه مادر به دلایلی مانند صاف یا وارونه بودن نوک سینه، بستن زبان یا لب، خواب‌آلودگی نوزاد بر اثر زردی و زایمان سخت یا طولانی مادر
- ناخوش بودن مادر به‌خاطر مشکلاتی مانند ورم و التهاب سینه (ماستیت)، باقی‌ماندن جفت یا ازدست‌دادن خون زیاد پس از زایمان
- شیردهی به کودک بر اساس زمان‌بندی یا برنامه‌ریزی نه بر مبنای نیاز کودک
- مصرف قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن
- تغذیه هم‌زمان شیر مادر و شیرخشک
- تغذیه نوزاد با شیرخشک به‌جای شیر مادر (شیر مادر حتی به‌صورت دوشیده هم به نوزاد داده نمی‌شود تا برخی از نیازهای خاص او را تأمین کند)
- استفادۀ طولانی‌مدت از پستانک یا محافظ سینه
- سیگارکشیدن
همچنین، ابتلا به بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، کم‌کاری تیروئید، دیابت و پیش دیابت یا مصرف داروهای فشارخون، سرماخوردگی و آنفولانزا، قرص‌های ضدبارداری یا ناباروری در کم‌بودن شیر مادر تأثیر دارند.
بعضی از خانم‌ها نیز به دلیل جراحی سینه یا نوک سینه دچار مشکلات شیردهی می‌شوند. در تعداد خیلی کمی از زنان نیز سینه‌ها در دوران بلوغ و اوایل بارداری به شکلی تغییر نمی‌کنند تا شیردهی آسان‌تر شود.
رفتار معمول شیر خوردن کودک
برخی از متخصصان و مادران انتظاراتی غیرواقع‌بینانه از رفتارهای کودک دارند و ممکن است حتی رفتارهای طبیعی او را با کم‌بودن شیر مادر ارتباط دهند.
اگر کودکتان، هر روز به‌دفعات زیاد پوشک خود را خیس می‌کند، پس قطعاً شیرتان کم نیست.
برخی از مشکلات مربوط به شیر خوردن کودک عبارت‌اند از:
- تمایل کودک به شیر خوردن مکرر – شیر مادر طی 1/5 تا ۲ ساعت، هضم می‌شود، درحالی‌که هضم شیرخشک مدت بیشتری طول می‌کشد.
- بهانه‌گیری کودک در شب – احتمالاً سینه‌هایتان در شب شیر کمتری تولید می‌کنند و کودکتان نیز کمتر شیر می‌خواهد.
- تمایل به مکیدن سینه حتی اگر به‌اندازه کافی شیر خورده است – مکیدن سینه، کودک را آرام می‌کند.
- نیاز به نوازش زیاد و تماس پوست با پوست – این کار، حس امنیت به کودک می‌دهد و او را مطمئن می‌سازد که نیازهایش برآورده می‌شوند.
- تمایل مکرر به شیر خوردن که در شرایطی اتفاق می‌افتد که کودک خیلی سریع رشد می‌کند – افزایش تعداد دفعات شیردهی باعث بیشتر شدن شیرتان می‌شود.
- کم‌شدن مدت‌زمان مکیدن سینه – این اتفاق اغلب بعد از ۲ یا ۳ ماه رخ می‌دهد که کودک در گرفتن سینه و شیر خوردن ماهرتر می‌شود.
مشکلات طبیعی مادران در دوران شیردهی
باوجودآنکه هریک از خانم‌ها تجربه‌ای متفاوت از شیردهی دارند، اما مسائل زیر به معنی کم‌بودن شیرتان نیستند:
- ناگهان سینه‌هایتان نرم‌تر به نظر می‌رسند – بروز این مسئله طبیعی است چون شیرتان متناسب با نیاز کودکتان تولید می‌شود.
- شیر از سینه‌هایتان ترشح یا نشت نمی‌شود یا فقط مقدار کمی خارج می‌شود.
- زمانی که شیر از سینه‌هایتان خارج می‌شود، احساس سوزش و خارش نمی‌کنید.
- با شیردوش برقی خیلی نمی‌توانید شیرتان را بدوشید – به‌خاطر داشته باشید که کودکتان بسیار بهتر و بیشتر از شیردوش، شیر را می‌مکد.
- مقدار دوشیدن شیر به‌مرور کاهش می‌یابد.
چگونه بفهمید کودکتان شیر کافی دریافت می‌کند؟
برای اطمینان از رشد و تکامل کودکتان، همیشه تمام مسائل را در نظر بگیرید. در شرایط زیر، کودکتان شیر کافی دریافت می‌کند:
- در طول ۲۴ ساعت، ۶ تا ۸ بار ادرار و حداقل چندمرتبه مدفوع می‌کند.
- خودش برای شیر خوردن از خواب بیدار می‌شود و با اشتها و ولع بسیار شیر می‌خورد.
- طی ۲۴ ساعت، ۸ تا ۱۲ مرتبه شیر می‌خورد.
- مدفوعش زردرنگ و نرم است.
- پس از بیشتر وعده‌های شیر خوردن، آرام می‌شود و به خوابی عمیق فرومی‌رود.
- طی ۲ هفته به وزن زمان تولد بازمی‌گردد.
- در ۳ ماه اول پس از تولد، هر هفته ۱۵۰ گرم یا بیشتر وزن می‌گیرد.
در چه شرایطی می‌گوییم شیرتان کم است؟
اگر سینه‌هایتان، شیر کافی برای تأمین نیازهای طبیعی رشد و تکامل کودک تولید نکنند، پس شیرتان کم است.
کم‌بودن شیر مادر معمولاً موقتی و با اقدامات مناسب قابل‌کنترل است. تولید شیر بیشتر به میزان عرضه و تقاضا بستگی دارد – یعنی هر چه شیر بیشتری از سینه‌هایتان خارج گردد، شیر بیشتری نیز تولید خواهد شد. از سویی دیگر، هرچه شیر کمتری از سینه‌ها خارج گردد، تولید شیر نیز کمتر می‌شود.
افزایش شیر مادر
راهکارهای زیر در افزایش شیرتان مؤثر هستند:
- مطمئن شوید که کودک سینه را به‌خوبی می‌گیرد و شیر به مقدار کافی خارج می‌شود.
- مرتب به کودکتان شیر بدهید – هر ۲ تا ۳ ساعت یک‌بار، یعنی حداقل ۸ دقیقه در طول ۲۴ ساعت.
- کودکتان را از هر دو سینه شیر بدهید؛ از هر سینه دو بار.
- سینه‌هایتان بعد از هر بار شیردهی یا شیر دوشیدن باید به‌خوبی تخلیه شوند. برای اطمینان می‌توانید بعد از شیردهی، سینه‌هایتان را فشار دهید.
- حتماً هر ۵ ساعت یک‌بار، شیر سینه‌هایتان را تخلیه کنید – بهترین کار این است که کودکتان شیر بخورد. در غیر این صورت، از شیردوش دستی یا برقی استفاده کنید.
- هنگام شیر خوردن کودک، سینه‌هایتان را فشار دهید تا شیر به‌خوبی جریان یابد. به‌این‌ترتیب، کودکتان نیز ترغیب می‌شود بیشتر سینه‌هایتان را بمکد.
- حتماً مقدار زیادی آب بنوشید، رژیم غذایی مناسب و سالمی داشته باشید و هیچ یک از وعده‌های غذایی را حذف نکنید.
- ضمناً، استراحت کافی را فراموش نکنید.
اقدامات زیر نیز در افزایش شیر مادر تأثیر دارند:
- سیستم تغذیه با شیر کمکی (SNS)
- مصرف داروهای گیاهی یا شیمیایی مخصوص افزایش شیر مادر
در برخی از فرهنگ‌ها، مادران، غذاها یا گیاهانی برای افزایش شیر خود مصرف می‌کنند که فواید یا مضرات بسیاری از آن‌ها هنوز به‌صورت رسمی بررسی نشده‌اند. دومپریدون، (Domperidone) دارویی است که هورمون پرولاکتین را افزایش می‌دهد و در نتیجه، به تولید شیر مادر کمک می‌کند. از پزشکتان بپرسید اگر می‌توانید این دارو را مصرف کنید، آن را برایتان تجویز کند. به‌طورکلی، بهترین راهکار فعلی برای افزایش شیر مادر، شیردهی یا دوشیدن بیشتر آن است.
اگر فکر می‌کنید شیرتان کم است، با پزشک، مشاور شیردهی یا پرستار کودک خود مشورت کنید. دراین‌بین، تماشای فیلم دانستنی‌های تغذیه با شیر مادر در وب‌سایت بهداشت تی‌وی نیز خالی‌ازلطف نیست و مسیر زیبای شیردهی را برای شما و کودکتان روشن می‌سازد.
