رشد زبانی در تمام کودکان از بدو تولد آغاز و از طریق تعامل و بازی با دیگران تقویت می‌شود.
اما کودکان اتیسم سخت‌تر از بچه‌های عادی، زبان را فرامی‌گیرند و از آن استفاده می‌کنند. چون در اولین سال زندگی خود، تمایل و علاقۀ کمتری به افراد دیگر نشان می‌دهند. کودکان اتیسم ممکن است به چیزهای دیگر اطرافشان، توجه بیشتری داشته باشند. چراکه معمولاً به اندازۀ کودکان عادی نیازی به ارتباط با دیگران ندارند و یا نمی‌خواهند این کار را انجام دهند. به همین دلیل هم فرصت چندانی برای پرورش مهارت‌های زبانی پیدا نمی‌کنند.
مثلاً کودک سه ماهه‌ای که حواسش به پنکه سقفی پرت می‌شود، احتمالاً کمتر تمایل دارد با خنده و قلقلک با والدین خود بازی کند. اما اگر کودک در سن نه ماهگی همچنان به والدین خود توجهی نشان ندهد، احتمالاً کمتر به چیزهایی اشاره می‌کند که میخواهد به پدر و مادرش بگوید یا نشان دهد یا وقتی پدر و مادرش، اسم چیزی را می‌گویند، کمتر به حرف‌های آنان گوش می‌دهد. در نتیجه، فرصت‌های یادگیری کلمات را از دست می‌دهد.
راهکارهایی برای فراگیری زبان در کودکان اتیسم
ایجاد انگیزه برای استفاده از زبان
زمانی که کودک اتیسم، انگیزه و محرکی برای استفاده از زبان دارد، سعی می‌کند بیشتر آن را به کار گیرد.
پس می‌توانید این محرک و انگیزه را در کارهای روزمرۀ فرزندتان ایجاد کنید. مثلاً می‌توانید اسباب‌بازی دلخواه او را دور از دسترسش قرار دهید تا مجبور شود از شما سؤال کند. یا می‌توانید صفحات یک کتاب عکس‌دار را به‌نوبت باز کنید و آنچه می‌بینید، به یکدیگر نشان دهید یا دربارۀ آن حرف بزنید. دقت داشته باشید که زمان کافی به فرزندتان بدهید تا افکار یا احساساتش را به شما بگوید.
هرچه فرزندتان نکات بیشتری می‌آموزد، می‌توانید فعالیت‌ها را به‌تدریج سخت‌تر کنید. مثلاً زمانی که میخواهد توپ را به او بدهید، می‌توانید با گفتن کلمۀ «توپ» مکالمه را شروع کنید. در این مرحله ممکن است بگوید: «توپ رو هُل بده.»
بازی‌کردن
تمام بچه‌ها از جمله کودکان اتیسم تمام مهارت‌ها از جمله مهارت زبان و گفتار را با بازی‌کردن یاد می‌گیرد. با بازی‌کردن با فرزندتان یا گنجاندن بازی در فعالیت‌های روزمرۀ او می‌توانید فرصت‌هایی برای یادگیری زبان برای او خلق کنید.
مثلاً زمانی که در حال درست‌کردن پازل با فرزندتان هستید، وقتی با نگاهش از شما درخواست می‌کند، یکی از قطعات پازل را به او بدهید.
استفاده از حالات چهره و ایماواشاره
می‌توانید به فرزندتان نشان دهید که چگونه به چیزی واکنش یا پاسخ دهد و درخواستی داشته باشد. به همین منظور باید حین حرف‌زدن از حالات چهره و ایماواشاره استفاده کنید. همچنین می‌توانید با ارائۀ مثال‌هایی متناسب با سن و میزان درک فرزندتان، آنچه می‌خواهید یاد بگیرد، به او آموزش دهید.
مثلاً، دربارۀ کاری که در حال انجام آن هستید، به طور خلاصه توضیح دهید؛ هنگامیکه درِ ماشین را باز می‌کنید، بگویید: «باز کردم» همچنین می‌توانید دربارۀ کارهای او نظر دهید؛ مثلاً وقتی در حال باز کردن زیپ کیف است، بگویید: «گیر کرده»
وقتی فرزندتان تلاش می‌کند چیزی بگوید، می‌توانید کلماتی که فکر می‌کنید نیاز دارد، با حالات چهره یا ایماواشاره به او بفهمانید؛ مثلاً وقتی نمی‌تواند بستۀ خوراکی را باز کند، طوری به او نشان دهید که از کلمۀ «کمک» استفاده کند.
همچنین بهتر است جملاتی بگویید که حاوی یک تا دو کلمه بیشتر از جملاتی هستند که آن لحظه فرزندتان در حال گفتن است. قبل از آنکه فرزندتان شروع به حرف‌زدن کند، جملاتی یک یا دو کلمه‌ای با ایماواشاره به او بگویید. اگر فرزندتان جملاتی دو تا سه کلمه‌ای می‌گوید، حرف‌های او را تکرار و چند کلمۀ دیگر به آن‌ها اضافه کنید تا ساختن جملات بزرگ‌تر را یاد بگیرد.
رشد مهارت‌های زبانی
فرزندتان برای رشد و فراگیری زبان به فرصت‌های منظم، هدفمند و انگیزه‌بخش برای تمرین مهارت‌های زبانی نیازمند است.
فرض کنید می‌خواهید مهارت سلام و احوالپرسی را به او بیاموزید. به او یاد دهید وقتی شما (مامانش) از سرکار به خانه برمی‌گردید، با ارتباط چشمی با شما سلام و احوالپرسی کند. دفعۀ بعد به او بگویید همراه با ارتباط چشمی، شما را در آغوش بگیرد و بعد از آن، علاوه بر ارتباط چشمی و بغل‌کردن، کلمۀ «سلام» را بر زبان بیاورد. سپس می‌توانید به او بگویید زمانی که مادربزرگش به خانۀ شما می‌آید، کلمۀ «سلام» را بگوید.
تحسین کودک برای استفاده از زبان
وقتی فرزندتان به حرف‌های شما گوش می‌دهد، آن‌ها را متوجه می‌شود یا افکار و احساساتش را بیان می‌کند، او را تحسین و تشویق کنید. می‌توانید برای این کار، یک پیامد در نظر بگیرید؛ مثلاً وقتی فرزندتان درخواستی می‌کند، تکۀ بعدی پازل را به او بدهید یا زمانی که یک اسباب‌بازی را به شما نشان می‌دهد، برای نشان‌دادن علاقه و اشتیاق خود به او لبخند بزنید و چیزی بگویید.
اما برای تحسین و تشویق فرزندتان از دادن شیرینی یا برچسب به او خودداری کنید.
* بهترین راه برای رشد زبان و گفتار فرزندتان این است که دربارۀ مسائلی که به آن‌ها علاقه دارد، با هم حرف بزنید. این کار هم زمان باعث فراگیری زبان و بهبود تعامل و ارتباطات او می‌شود.
تفاوت‌های زبانی
برقراری ارتباط و تعامل برای کودکان اتیسم دشوار است.
آنان ممکن است زبان را آهسته‌تر یاد بگیرند، اصلاً نتوانند از زبان استفاده کنند یا برای درک و استفاده از زبان و گفتار دچار مشکلات جدی باشند. حتی ممکن است نتوانند به‌جای کلمات از ایماواشاره استفاده کنند.
کودکان اتیسم اغلب برای درخواست چیزی یا اعتراض‌کردن ارتباط می‌گیرند و به‌ندرت برای دلایل اجتماعی مانند تبادل اطلاعات با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند.
آن‌ها معمولاً نمی‌دانند چه زمانی و چگونه با شیوه‌ای مناسب با دیگران ارتباط اجتماعی برقرار کنند. مثلاً ممکن است ارتباط چشمی نداشته باشند یا اجازه ندهند فردی دیگر در گفت‌وگوی آنان شرکت کند.
این کودکان برای اینکه بتوانند ارتباطی مؤثر با دیگران داشته باشند، باید بتوانند:
- آنچه دیگران به آن‌ها می‌گویند، درک کنند (زبان ادراکی-Receptive language).
- با استفاده از کلمات و ایماواشاره، افکار و احساسات خود را بیان کنند (زبان بیانی-Expressive language).
- در روابط اجتماعی خود، به‌درستی از مهارت‌های زبان ادراکی و بیانی استفاده کنند.
والدین گرامی،
ازآنجایی‌که بازی نقش مهمی در رشد زبان و گفتار در کودکان دارد، پیشنهاد می‌کنیم با مراجعه به وب‌سایت بهداشت تی‌وی، فیلم بازی‌هایی برای توانمندی شیرخواران را هم تماشا بفرمایید.
