اتیسم یا طیف اتیسم (ASD)، نوعی اختلال عصبی – رشدی است که در اثر اختلال رشد مغز در دوران نوزادی بروز پیدا می‌کند. در واقع، رشد مغز کودکان اتیسم در مقایسۀ با کودکان عادی متفاوت است. مغز خردسالان دائما درحال‌رشد است. هر زمان کودک کاری می‌کند یا به چیزی واکنش نشان می‌دهد، اتصالات مغزی قوی‌تر می‌شوند.
اتصالاتی که تقویت نشده‌اند، در طول زمان از بین می‌روند؛ چون مغز به آن‌ها نیازی ندارد. درحقیقت، با این کار برای اتصالات مهم فضا ایجاد می‌کند – اتصالات مهمی که برای انجام فعالیت‌های روزمره مانند راه‌رفتن، حرف‌زدن و درک احساسات ضروری هستند. در مغز کودکان اتیسم، تعداد سلول‌ها بیشتر از مقدار لازم است و اتصالات ضعیفی بین سلول‌ها وجود دارد.
همچنین، ظاهراً در کودکان اتیسم، اتصالات مغزی به ندرت از بین می‌روند. به‌این‌ترتیب، ممکن است اطلاعات از بین بروند یا به اتصالات نادرستی فرستاده شوند. ازاین‌رو، رشد سریع‌تر مغز کودکان اتیسم احتمالاً از همین فرایند ازبین‌نرفتن اتصالات مغزی نشات می‌گیرد.
هنوز مشخص نشده است که چه عاملی باعث بروز این تفاوت در رشد مغز می‌شود.
اتیسم و افراد اتیسم
به‌طورکلی، کودکان و نوجوانان اتیسم با سه مشکل اصلی روبرو هستند:
دشواری در تعامل و برقراری ارتباط با دیگران
فرد اتیسم:
- برای جلب‌توجه دیگران از برقراری تماس چشمی خودداری می‌کند.
- برای برقراری ارتباط با دیگران از کلمات یا ایماواشاره استفاده نمی‌کند.
- در استفاده از زبان دچار مشکل می‌شود و جملات و عبارات دیگران را عیناً بیان می‌کند.
علایق محدود
مثلا ممکن است فقط چوب خشک جمع کند یا فقط با ماشین بازی کند.
رفتارهای تکراری
فرد اتیسم:
- صداهای تکراری مانند غان‌وغون، صاف‌کردن گلو یا صدای خرناس‌کشیدن از خود در می‌آورد.
- حرکات تکراری مانند تکان‌دادن بدن و بالا و پایین کردن دستها را انجام می‌دهد.
- کارهایی مثل روشن یا خاموش‌کردن پریز برق را پشت‌‌‌‌سرهم تکرار می‌کند.
خصوصیات دیگر فرد اتیسم
در کودک یا نوجوان اتیسم، معمولاً آستانۀ هریک از حواس بینایی، چشایی، شنوایی و لامسه، بالا (با حساسیت زیاد) یا پایین (حساسیت کم) است. مثلاً:
- برخی از صداها به‌راحتی موجب پریشانی یا رنجش او می‌شوند.
- فقط غذاهایی را میخورد که ترکیبات خاصی دارند.
- به وسایلی مانند ماشین لباسشویی که لرزش دارند، علاقه نشان می‌دهد.
- به‌خاطر حساسیت به نور، انگشتانش را جلوی چشمانش می‌گیرد.
دلیل بروز این مشکلات در افراد اتیسم، رشد متفاوت مغز آن‌ها نسبت به مغز افراد دیگر است.
علائم اتیسم
علائم اولیۀ اتیسم معمولا قبل از 2 سالگی ظاهر می‌شوند.
در اولین سال تولد کودک، علائم اتیسم به‌صورت بروز تفاوت‌هایی در رشد اجتماعی و ارتباطی او نمایان می‌شوند. این علائم عبارت‌اند از:
- کودک در پاسخ به دیگران، لبخند نمی‌زند.
- ارتباط چشمی برقرار نمی‌کند.
- از ایماواشاره استفاده نمی‌کند.
نشانه‌های اتیسم در سنین نوپایی آشکارتر می‌شوند؛ چون انتظار می‌رود کودک حرف‌زدن و بازی‌کردن با دیگران را شروع کند؛ بنابراین ممکن است نشانه‌های زیر را در کودک مشاهده کنید:
- کودک تمایل ندارد با بچه‌های دیگر بازی کند.
- هر چیزی که می‌شنود، تکرار می‌کند.
- هنگام حرف‌زدن، تن صدای او غیرعادی است.
این علائم اولیه در برخی از کودکان، بسیار زیاد و در بعضی دیگر، بسیار کم است. تعداد این نشانه‌ها نیز بر اساس سن و میزان تأثیرگذاری اتیسم بر زندگی روزمرۀ کودک، متفاوت است.
علائم اتیسم در بچه‌های بزرگتر و نوجوانان ممکن است زمانی نمایان شوند که در برقراری روابط اجتماعی جدید در محیط مدرسه به مشکل بربخورند – مواردی مانند درک و پیروی از دستورات، دوستیابی و داشتن علایقی متناسب با سن خود.
چگونگی تشخیص اتیسم
اختلال اتیسم از سنین 12-18 ماهگی قابل‌تشخیص است، اما علائم آن معمولاً از حدود سن 2 سالگی آشکار می‌شوند.
برای تشخیص این اختلال معمولا باید چند متخصص وضعیت کودک را بررسی کنند که این کار ارزیابی چندجانبه نام دارد.
گروه تشخیص معمولاً از یک پزشک متخصص اطفال، روان‌شناس، گفتار درمانگر و گاهی روانپزشک تشکیل شده است. گاهی کارشناسی دیگر مانند کار درمانگر نیز در این گروه حضور دارد.
این متخصصان ممکن است هم‌زمان با هم و در یک مکان، وضعیت کودک را ارزیابی کنند و یا ممکن است هریک از آن‌ها به‌صورت جداگانه در یک بازۀ زمانی و در مکان‌های مختلف، آزمایش‌هایی روی کودک انجام دهند. اگر متخصصان، ارزیابی‌ها را به‌صورت انفرادی انجام دهند، در نهایت برای رسیدن به پاسخ نهایی، دربارۀ نتایج مشاهدات خود با هم بحث خواهند کرد.
تشخیص اتیسم فقط از طریق انجام یک آزمایش امکان‌پذیر نیست. بلکه، موارد زیر نیز در نظر گرفته می‌شوند:
- تماشای نحوۀ بازی و تعامل کودک با دیگران که نمایانگر وضعیت رشد فعلی او است.
- بررسی سابقۀ رشد کودک که نمایانگر وضعیت رشد او در گذشته است.
- پرسیدن سؤالاتی از والدین کودک
به‌این‌ترتیب، متخصصان باتوجه‌‌به علائم و نشانه‌ها و یافته‌های حاصل از ارزیابی‌ها، نظر قطعی خود را دربارۀ وجود اختلال طیف اوتیسم اعلام می‌کنند که در این میان، اگر کودک اتیسم داشته باشد، میزان کمک به کودک که از «نیازمند به کمک» تا «نیازمند به کمک بسیار» است، در پروندۀ او قید خواهد شد. این مقادیر نشان می‌دهند که کودک برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی – ارتباطی و بهبود رفتارهای محدود، تکراری و یا حسی، چقدر به کمک نیاز دارد.
متخصصان سلامت، مهارت‌های زبانی و شناختی کودک را هم ارزیابی می‌کنند.
کودکانی که فقط در برقراری ارتباطات اجتماعی مشکل دارند، ممکن است به‌جای اختلال طیف اتیسم، دچار اختلال ارتباط اجتماعی باشند.
نگران رشد فرزندتان هستید؟
اقدامات زیر را انجام دهید:
اگر میزان رشد فرزندتان غیرطبیعی است، با پزشک خانوادگی، پرستار یا پزشک عمومی مشورت کنید. اولین گام برای کمک به فرزندتان این است که برای انجام ارزیابی‌های لازم برای تشخیص اتیسم، او را نزد متخصص ببرید تا از خدمات و برنامه‌هایی متناسب با نیازهای فرزندتان بهره‌مند شوید.
همچنین باید هرچه سریع‌تر با متخصصان مشورت کنید. درمان‌ها و کمک‌های زودهنگام بهترین راه برای بهبود رشد کودکان اتیسم است؛ چراکه از این طریق مهارت‌های لازم برای انجام فعالیت‌های روزمره را می‌آموزند. گاهی کودکانی که مداخلات زودهنگام دریافت می‌کنند، وقتی بزرگتر می‌شوند، کمتر به حمایت دیگران احتیاج دارند و یا اصلاً به کمک نیاز پیدا نمی‌کنند.
