در بیشتر مواقع، دوقلوها را بر اساس موارد زیر توصیف می‌کنیم:
- از چند تخمک به وجود آمده‌اند: یک یا دو؟
- آیا در شکم مادر، یک جفت مشترک دارند؟
دوقلوهای همسان و ناهمسان، اصلی‌ترین انواع دوقلوها هستند.
دوقلوهای ناهمسان
جنین زمانی شکل می‌گیرد که یک اسپرم، یک تخمک را بارور کند. این تخمک بارورشده، یاختۀ تخم (زیگوت (Zygote)) نامیده می‌شود.
گاهی دو تخمک از تخمدان‌های خانم آزاد میشوند و دو اسپرم جداگانه، هریک از این تخمک‌ها را بارور می‌کنند. در این صورت، جنین دوقلو شکل می‌گیرد که ناهمسان، دو تخمکی یا دیزیگوتیک (یعنی دارای دو زیگوت (Dizygotic twins)) نامیده می‌شود.
در دوران بارداری، جنین درحال‌رشد، اکسیژن و غذا را از طریق جفت و بندناف از مادر دریافت می‌کند. دوقلوهای ناهمسان، دو جفت و دو بندناف جداگانه دارند که نام علمی آن‌ها دی‌کوریونیک (Dichorionic) است.
جنسیت دوقلوهای ناهمسان می‌تواند مشابه یا متفاوت باشد و اختلاف ژن‌های آن‌ها مانند خواهر و برادر است. دوقلوهای ناهمسان که جنسیت آن‌ها مشابه است، اغلب ظاهری متفاوت دارند، مثلاً، رنگ مو یا چشم آن‌ها ممکن است یکی نباشد. گاهی هم کمی شبیه به هم هستند.
دوقلوهای ناهمسان که کیمریک (chimaeric twins) نامیده میشوند، به‌ندرت یک جفت مشترک دارند.
دوقلوهای همسان
گاهی یک تخمک بارور شده چند روز بعد از لقاح به دو بخش تقسیم می‌شود تا دوقلوهای همسان شکل بگیرند. ازآنجایی‌که این دو جنین از یک زیگوت به وجود می‌آیند، پس آن‌ها را تک تخمکی یا مونوزیگوتیک می‌نامند. جنسیت دوقلوهای همسان، مشابه است.
دوقلوهای همسان در سه گروه طبقه‌بندی میشوند:
حدود یک‌سوم از دوقلوهای همسان بلافاصله بعد از باروری به دو بخش تقسیم میشوند و دو جنین، به وجود می‌آیند. این دوقلوها نیز جفت جداگانه دارند.
دو سوم باقیمانده بعد از چسبیدن به دیوارۀ شکم به دو بخش تقسیم میشوند. درنتیجه، یک جفت مشترک دارند که نام علمی آن‌ها مونومنیوتیک (monochorionic twins) است.
فرایند تقسیم‌شدن در تعداد کمی از جنین‌های دوقلو، دیرتر اتفاق می‌افتد. در این حالت، علاوه بر جفت مشترک، کیسۀ آب داخلی هر دو جنین که آمنیون (Amnion) نام دارد، مشترک خواهد بود. این دوقلوها اغلب مومو (MoMo twins) نامیده میشوند.
باوجودآنکه ژن دوقلوهای همسان، مشابه است، اما این نوزادان همیشه شبیه به هم نیستند؛ چراکه سلامت و رشد آن‌ها فقط به ژنشان بستگی ندارد، بلکه فرایندهای داخل شکم و بعد از زایمان نیز بر این مسائل تأثیرگذار هستند. مثلاً، جنینی که خون کمتری از جفت مشترک دریافت می‌کند، وزن کمتری هم دارد.
کیسۀ آب داخلی یا جفت مشترک
در دوران بارداری، خون‌رسانی در دوقلوهایی که جفت مشترک دارند، به‌صورت مشترک صورت می‌گیرد. گاهی خون‌رسانی به طور مساوی انجام نمی‌شود و درنتیجه، مشکلاتی برای سلامتی هر دو جنین به وجود می‌آید.
خانم‌هایی که دوقلو باردار هستند و جنین‌ها، یک جفت مشترک دارند، باید بیشتر از مادرانی که هر دو جنین دو جفت جداگانه دارند، تحت‌نظر پزشک باشند و معاینه و چکاپ شوند. پزشک در این معاینات می‌تواند بیماری‌های احتمالی را خیلی سریع تشخیص دهد.
جنین‌های دوقلویی که کیسۀ آب داخلی آن‌ها مشترک است، به‌شدت در معرض مشکلات بارداری قرار دارند؛ چراکه ممکن است بندناف هر دو جنین درهم‌پیچیده و خون‌رسانی قطع شود. وضعیت سلامت این دو جنین باید زودبه‌زود بررسی شود؛ چون به گفتۀ پزشکان، زودتر از دوقلوهای دیگر به دنیا می‌آیند.
متخصصان، تعداد جفت‌های جنین دوقلو را با استفاده از سونوگرافی تشخیص می‌دهند. هرچه این سونوگرافی زودتر انجام گیرد، تعداد جفت‌های داخل شکم دقیق‌تر مشخص می‌شود. تشخیص این مسئله در اواسط یا اواخر بارداری بسیار سخت است. بعد از زایمان باید به‌دقت جفت‌ها را بررسی کرد تا همسان یا ناهمسان بودن آن‌ها تعیین شود.
دوقلوهای همسان یا ناهمسان
دوقلوهای با جنسیت مشابه که جفت جداگانه‌ای دارند، ممکن است همسان یا ناهمسان باشند. برای حفظ سلامتی نوزادان باید از این مسئله آگاهی داشت.
برای تشخیص نوع دوقلوها می‌توان بعد از تولد نوزادان از آن‌ها آزمایش ژنتیک گرفت. این آزمایش، تُخمیدگی (Zygosity) نام دارد که آسیبی به نوزادان نمی‌رساند. در این آزمایش، از طریق مالش یک وسیلۀ نرم (مانند گوش‌پاک‌کن) به داخل گونۀ نوزادان، از سلول‌های گونه نمونه‌برداری می‌شود.
دوقلوهای همسان بیشتر از دوقلوهای ناهمسان به یک بیماری مشابه مبتلا میشوند. اگر یکی از نوزادان به بیماری یا عارضۀ خاصی مانند فشارخون بالا مبتلا شود، نوزاد دیگر باید مرتب تحت معاینه قرار گیرد.
دوقلوهای همسان به دلیل ساختار ژنتیکی که دارند، می‌توانند در صورت لزوم، همیشه باهم پیوند عضو داشته باشند. دوقلوهای ناهمسان فقط گاهی می‌توانند پیوند عضو انجام دهند.
چرا والدین باید بدانند دوقلوها همسان یا ناهمسان هستند:
- بررسی احتمال بارداری دوقلو در بارداری‌های بعدی (فقط دوقلوهای ناهمسان به‌صورت موروثی در خانواده به دنیا می‌آیند)
- اطمینان از صحت اطلاعات مربوط به ساختار ژنتیکی نوزادان دوقلو
- قابلیت پاسخ‌دادن به پرسش‌های خانواده، دوستان و سایرین
- انجام تحقیقاتی پیرامون دوقلوها
بعضی از دوقلوهای همسان شبیه دوقلوهای آینه‌ای (Mirror twins) هستند: مثلاً، فرق سر یکی از نوزادان به راست و دیگری به چپ است، یکی از آن‌ها راست‌دست و دیگری چپ‌دست است و خال یا ماه‌گرفتگی مادرزادی (Birthmark) روی بدنشان دارند. در برخی از موارد نادر، اندام‌های داخلی نیز ممکن است تصویری آینه‌ای از یکدیگر باشند. علت این رویداد هنوز مشخص نشده است.
گاهی هم نوزادان، به‌هم‌چسبیده متولد میشوند. این نوع دوقلوها که به‌هم‌چسبیده (Conjoined twins) نام دارند (که قبلاً «سیامی» (Siamese) نامیده می‌شدند) در صورتی اینگونه متولد میشوند که تخمک بارور شده مدت طولانی بعد از لقاح، به دو قسمت تقسیم شود.
سه‌قلوها (از هر ۵۰۰۰ زایمان ۱ مورد سه‌قلو هستند) و چهارقلوها (از هر ۱۰۰ هزار زایمان، کمتر از ۱ مورد چهارقلو میشوند) درنتیجۀ ترکیب دوقلوهای همسان و ناهمسان به وجود می‌آیند. در حال حاضر، هیچ‌گونه اطلاعات معتبری دربارۀ علت شکل‌گیری نوزادان پنج‌قلو یا شش‌قلو در دسترس نیست.
اطلاعات بیشتر
نرخ تولد دوقلوهای همسان در سراسر دنیا یکسان است و سن مادر تأثیری در آن ندارد.
از سویی دیگر، نرخ تولد دوقلوهای ناهمسان در کشورهای مختلف به‌شدت متفاوت است که سن مادر بر این مسئله تأثیر می‌گذارد. احتمال زایمان دوقلوهای ناهمسان در خانم‌های بالای ۳۵ سال بیشتر از سایرین است؛ چراکه در یک‌لحظه، بیش از یک تخمک از تخمدان‌های آنان آزاد می‌شود.
بیشترین تعداد دوقلوها از دهۀ ۱۹۹۰ تا اواسط دهۀ ۲۰۰۰ میلادی متولد شده‌اند. چون در آن سال‌ها، هنگام لقاح آزمایشگاهی بیش از یک رویان را به رحم مادر منتقل می‌کردند. در حال حاضر، تعداد شکل‌گیری جنین دوقلو از طریق لقاح آزمایشگاهی کاهش یافته است؛ چون فقط یک رویان در رحم مادر قرار می‌گیرد.
شیر دادن به دوقلوها، یکی از دغدغه‌های مهم مادران عزیز است. شیردهی به این نوزادان، پوزیشن‌های خاص خود را می‌طلبد که مستلزم کسب مهارت‌های کافی است. به همین منظور، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت بهداشت تی‌وی و تماشای دورۀ مهارت‌هایی برای شیردهی دوقلوها، از دانش کافی برخوردار شوید.
