کم‌خونی، عارضه‌ای است در پی آن، بدن نمی‌تواند به اندازۀ کافی گلبول‌های قرمز سالم تولید کند تا اکسیژن را به بافت‌های بدن برسانند. در شرایطی که اکسیژن کافی به بافت‌های بدن نرسد، بسیاری از اندام‌ها و کارکردهای بدن دچار اختلال می‌شوند. کم‌خونی در دوران بارداری، مسئله‌ای مهم است چراکه موجب تولد نوزاد با وزن کم، زایمان زودرس و حتی مرگ مادر می‌شود.
خانم‌های باردار بیشتر در معرض ابتلا به کم‌خونی قرار دارند چون بدنشان برای تأمین مواد مغذی جنین، خون بیشتری تولید می‌کند. در دوران بارداری، اگر کم‌خونی زود تشخیص داده شود، مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند و به‌راحتی قابل‌درمان است. اما اگر درمان نشود، برای هر دو، مادر و کودک خطرناک است.
انواع کم‌خونی در دوران بارداری
کم‌خونی بیش از ۴۰۰ نوع دارد، اما برخی از آن‌ها در بارداری، شایع‌تر هستند که عبارت‌اند از:
کم‌خونی فقر آهن
این نوع کم‌خونی، شایع‌ترین نوع کم‌خونی در دوران بارداری است. تقریباً ۱۵ تا ۲۵ درصد از خانم‌های باردار دچار کم‌خونی فقر آهن می‌شوند. آهن، ماده‌ای معدنی در گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر اندام‌های بدنتان می‌رساند. همچنین، در ذخیره و استفاده از اکسیژن به ماهیچه‌ها کمک می‌کند. زمانی که آهن به مقدار خیلی کم در بدن تولید می‌شود، احساس خستگی می‌کنید و مقاومت بدنتان در برابر عفونت کاهش می‌یابد.
کمبود فولیک‌اسید
فولیک‌اسید نوعی ویتامین محلول در آب است که مصرف آن در دوران بارداری از بروز نقص لوله عصبی در جنین جلوگیری می‌کند. فولیک‌اسید یکی از مکمل‌های رایج است که زنان باردار آن را مصرف می‌کنند. غذاهای غنی شده مانند غلات، سبزیجات برگ‌دار، موز، طالبی، خربزه و حبوبات نیز حاوی فولیک‌اسید هستند. کمبود فولیک‌اسید در رژیم غذایی‌تان موجب کاهش تعداد گلبول‌های قرمز و در نتیجه، کم‌خونی می‌شود.
کمبود ویتامین B12
بدنتان برای تولید گلبول‌های قرمز به ویتامین B-12 نیز نیاز دارد. باوجودآنکه ممکن است در رژیم غذایی‌تان، ویتامین B-12 به میزان کافی وجود داشته باشد، اما شاید بدنتان نتواند این ویتامین را پردازش کند. به‌این‌ترتیب، دچار کمبود ویتامین B-12 و کم‌خونی ناشی از آن می‌شوید.
دلایل بروز کم‌خونی در بارداری
تعداد گلبول‌های قرمز که در بدن تولید می‌شوند و همین‌طور، میزان سالم‌بودن آن‌ها، علت بروز کم‌خونی را تعیین می‌کنند. در دوران بارداری، حجم پلاسما بیشتر از حجم گلبول‌های قرمز افزایش می‌یابد و به دنبال آن، میزان هموگلوبین بدن کاهش پیدا می‌کند. این عدم تناسب بین میزان افزایش پلاسما و گلبول‌های قرمز در سه ماه دوم بارداری بیشتر می‌شود.
مشکلات زیر از جمله مواردی هستند که می‌توانند بر گلبول‌های قرمز تأثیر منفی بگذارند و منجر به کم‌خونی شوند:
- کمبود آهن در رژیم غذایی به دلیل عدم مصرف کافی غذاهای سرشار از آهن یا عدم جذب آهن در بدن
- بارداری چون مقدار آهنی که در بدنتان تولید می‌شود، برای افزایش حجم خون موردنیاز است. عدم مصرف مکمل آهن موجب می‌شود تا آهن کافی برای تغذیه جنین وجود نداشته باشد.
- خونریزی شدید ناشی از قاعدگی، زخم، پولیپ یا اهدای خون موجب می‌شوند تا گلبول‌های قرمز سریع‌تر از آنکه دوباره احیا شوند، از بین بروند.
علائم
علائم کم‌خونی در دوران بارداری ممکن است در ابتدا خفیف باشند طوری که متوجه آن‌ها نشوید. اما با پیشرفت کم‌خونی، علائم آن نیز شدیدتر می‌شوند. همچنین، باید توجه داشته باشید که برخی از این علائم ممکن است علت دیگری به جز کم‌خونی داشته باشند. پس لازم است حتماً آن‌ها را با پزشک در میان بگذارید.
برخی از علائم شایع کم‌خونی عبارت‌اند از:
- احساس ضعف یا خستگی
- سرگیجه
- تنگی نفس
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- درد قفسه سینه
- رنگ‌پریدگی و کم‌رنگی لب‌ها و ناخن‌ها
- سردی دست‌وپا
- اختلال در تمرکز
راه‌های درمان
کم‌خونی دوران بارداری را می‌توانید به‌راحتی و با افزودن مکمل‌های آهن یا ویتامین‌ها به برنامه روزانه خود، درمان کنید. معمولاً این تنها کاری است که می‌توانید برای ازبین‌بردن عوارض کم‌خونی انجام دهید. اما در موارد بسیار نادر ممکن است به دلیل کم‌خونی شدید به تزریق خون نیاز داشته باشید؛ بنابراین، با مشورت پزشک، مکمل‌های موردنیاز را مصرف نمایید.
پیشگیری از کم‌خونی در بارداری
برای پیشگیری از کم‌خونی در بارداری می‌توانید رژیم غذایی خود را تغییر دهید یا مواردی را به آن اضافه کنید. پزشکان به خانم‌های باردار توصیه می‌کنند روزانه ۳۰ میلی‌گرم (حداقل سه وعده) آهن مصرف کنند.
برخی از مواد غذایی سرشار از آهن عبارت‌اند از:
- گوشت بدون چربی، گوشت قرمز و مرغ
- تخم‌مرغ
- سبزیجات برگ سبز تیره (مانند کلم‌بروکلی، کلم‌پیچ و اسفناج)
- آجیل و دانه‌ها
- لوبیا، عدس و توفو
ازآنجایی‌که ممکن است در دوران بارداری نتوانید آهن کافی را از طریق مواد غذایی به دست آورید، توصیه می‌کنیم در کنار آن، مکمل‌های آهن را نیز مصرف نمایید. مواد غذایی سرشار از ویتامین C نیز به جذب بیشتر آهن در بدن کمک می‌کنند. پس مصرف مکمل‌های ویتامین C را هم فراموش نکنید.
مواد غذایی زیر برخی از منابع ویتامین C به شمار می‌روند:
- مرکبات و آب‌میوه‌ها
- توت‌فرنگی
- پرتقال
- کیوی
- گوجه‌فرنگی
- فلفل‌دلمه‌ای
انتظار می‌رود پس از زایمان، حجم خون و سطح پلاسمای بدنتان به حالت عادی بازگردد؛ بنابراین، چنان چه در اواخر بارداری دچار کم‌خونی شوید، جای نگرانی نیست. اما این مسئله نباید موجب شود از درمان کم‌خونی در دوران بارداری غافل شوید.
به‌طورکلی، پیشنهاد می‌کنیم برای دریافت اطلاعات بیشتر پیرامون عوارض این دوران و راه‌های مدیریت آن‌ها، به دوره مجازی آمادگی برای زایمان در وب‌سایت بهداشت تی‌وی مراجعه نمایید.
