بازی یکی از بهترین راه‌های پرورش خلاقیت و یادگیری خلاقانه در کودکان است. بازی‌های خلاقانه به رشد عاطفی، جسمی، روحی و اجتماعی کودکان نوپا (سنین 1 تا 3 سال) کمک شایانی می‌کنند. بازی‌کردن بستری برای تجربه، کشف، امتحان و خلق‌کردن برای شیرخواران و کودکان کم‌سن‌وسال فراهم می‌آورد. کودکان از طریق بازی همراه با نمایش، هنرهای تجسمی و کاردستی، موسیقی، صداها و رقص، چیزهای زیادی می‌آموزند.
در ادامه، به فواید بازی برای شیرخواران و کودکان نوپا و چند ایده برای بازی خلاقانه با کودکان اشاره می‌کنیم.
بازی‌هایی برای شیرخواران و کودکان نوپا: تمرین زندگی
نمایش، موسیقی، رقص و هنرهای تجسمی باعث پرورش خلاقیت و تخیل شیرخوار و کودک نوپا می‌شوند. حواس پنج‌گانۀ خردسالان از طریق کشف و جست‌وجو در حین انجام این فعالیت‌ها پرورش می‌یابد. انجام این فعالیت‌ها به کودک نوپا کمک می‌کند تا نشان دهد چه درکی از جهان و محل زندگی خود دارد. پس بازی‌ها به‌صورت مستقیم در رشد مهارت‌های چندگانه شیرخوار تأثیر دارند.
کودک می‌تواند احساساتش را با بازی‌های خلاقانه ابراز کند. البته ممکن است همیشه نتواند دلیل خشم، افسردگی، ترس یا شادی خود را بگوید. اما شاید بتواند با به‌کارگیری فعالیت‌ها و تجارب، احساسات خود را با نقاشی، رنگ، جنب‌وجوش، پانتومیم، حرکات نمایشی، رقص و آواز ابراز کند.
بازی خلاقانه، کودک نوپا را قادر می‌سازد تا ایده‌ها و روش‌های مختلف انجام کارها را امتحان کند. پروسۀ انجام یک کار، مهم‌ترین بخش آن است، ولی نتیجۀ نهایی نیست. ایده‌هایی که در ادامه برای یادگیری خلاقانه و رشد کودکان نوپا ارائه می‌شوند، شما را قادر می‌سازند تا فعالیت‌های مفرح و خلاقانه با فرزندتان انجام دهید.
توجه داشته باشید که در زمان بازی، نسبت به سن فرزندتان، جوانب احتیاط و ایمنی را رعایت فرمایید. بازی‌های مناسب برای توانمندی شیرخواران باتوجه‌به سن شیرخوار و مراحل رشد ذهنی به‌صورت عملی در پلتفرم آموزشی بهداشت تی‌وی آموزش داده شده‌اند.
رشد و یادگیری با نمایش
برای انجام بازی نمایشی با کودک نوپا باید از او بخواهید که هرچه دیده است، عیناً انجام دهد. مثلاً ممکن است از یک قاشق به‌عنوان گوشی تلفن استفاده کند و با آن حرف بزند. یا وسایلی را داخل سبد بریزد انگار که در سوپرمارکت است. این نوع بازی‌های نمایشی قوۀ تخیل کودک را پرورش می‌دهند. در این سنین، احتمالاً فرزندتان دائم می‌پرسد «چرا؟» بازی نمایشی به او کمک می‌کند تا به جواب چراهای خود برسد. همچنین او را قادر می‌سازد تا برای سؤالات و مشکلات، پاسخ‌هایی خلاقانه و خیالی بیابد. مثلاً اگر کودک وانمود می‌کند که در حال رانندگی است، باید فکر کند که کجا می‌خواهد برود، چه کسی داخل ماشین حضور دارد و پشت چراغ‌قرمز یا سبز ایستاده است.
ایده‌هایی برای بازی نمایشی
کودک نوپا عاشق بازی نمایشی است. می‌توانید وسایل ساده مانند لباس‌های قدیمی، کیف، عروسک، عروسک‌های انگشتی، اسباب‌بازی، سبد و توپ به او بدهید تا بازی خود را شروع کند. او ممکن است حین بازی:
- به پشت عروسک خود ضربه بزند تا خوابش ببرد.
- پوشک عروسکش را عوض کند.
- با عروسک‌ها داستانی را روایت کند.
- مثل مامان، بابا، معلم، دکتر یا نانوا لباس بپوشد.
- برای خرید، بیرون رفتن یا رفتن به سرکار، کیفش را آماده کند.
- رانندۀ یک قطار خیالی باشد.
- ماشین یا اسباب‌بازی دلخواهش را بشوید.
رشد و یادگیری با هنرهای تجسمی و ایده‌هایی برای کاردستی
کودک نوپا به فعالیت‌هایی چون نقاشی انگشتی، چسب زدن، رنگ‌کردن تصاویر، تاکردن یا پاره‌کردن کاغذ و خمیربازی بسیار علاقه دارد. این فعالیت‌ها ممکن است کمی کثیف‌کاری داشته باشند، اما به فرزندتان کمک می‌کنند تا:
- به بافت‌های جدید مانند رطوبت، لیزی و چسبندگی عادت کند.
- نقاشی و حرکت کاغذ را یاد بگیرد و بفهمد چه کاری می‌تواند با آن‌ها انجام دهد.
- انواع مهارت‌های حرکتی ظریف مانند توانایی نگه‌داشتن مداد و استفاده از قیچی را بیاموزد.
- افکار، تجارب و ایده‌های خود را بیان کند.
دقت کنید که مهم نیست کودکتان اثری کامل و بی‌نقص بیافریند. بلکه آنچه اهمیت دارد، دستیابی به انگیزه‌های خلاقانه، ابراز خویش و خلق چیزی هرچند ساده است. کودکتان همچنان در حال یادگیری اشکال و خطوط است، پس شاید نقاشی او شبیه اسپاگتی به نظر برسند – اما از نظر خودش یک درخت است!
بازی‌هایی برای شیرخواران با فعالیت‌های هنری خلاقه
ضمن رعایت جوانب احتیاط و نکات ایمنی، می‌توانید وسایل روزمره و قابل‌بازیافت را به کودک بدهید تا کارهای هنری و دستی درست کند. ایده‌های زیر برای شروع مناسب هستند:
- از مقوای دستمال رولی آشپزخانه یا بطری‌های پلاستیکی کوچک برای ساخت آدمک یا حیوان عروسکی استفاده کنید. کودکتان می‌تواند آن‌ها را با ماژیک، برچسب، کاغذهای باطله، پارچه یا چیزهای دیگر تزیین کند.
- از مواد طبیعی استفاده کنید. مثلاً به طبیعت بروید و برگ‌های افتاده را جمع کنید. کودکتان می‌تواند این برگ‌ها را طراحی کند، آن‌ها را روی کاغذ بچسباند یا در رنگ فروببرد.
- یک جعبۀ مقوایی بزرگ پیدا کنید و به کودکتان بگویید آن را با مدادشمعی، رنگ و وسایل دیگر تزیین کند. او می‌تواند یک خانه، قایق، غار و یا چیزهای دیگر درست کند. می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا با برش جعبه، تعدادی پنجره و در روی آن در بیاورد.
- با چسباندن دو دستمال توالت خالی، یک دوربین شکاری درست کنید. یک‌بند به آن وصل کنید. سپس با هم به حیاط یا باغ بروید تا کودکتان با دوربین جدیدش آنجا را وارسی کند.
رشد و یادگیری با موسیقی
کودک نوپا، گوش‌دادن و مشاهده‌کردن را دوست دارد. او به صدا درآوردن و گوش‌دادن به موسیقی هم علاقه دارد. او وقتی مشغول بازی‌کردن است، اغلب با خودش آواز می‌خواند.
پخش آهنگ و موسیقی یکی از راه‌های مناسب برای خود ابرازی (جرئت‌ورزی) به‌حساب می‌آید.
آوازخواندن، کودک نوپا را ترغیب می‌کند تا از کلمات استفاده کند و در نتیجه حافظۀ او تقویت می‌شود. ازآنجایی‌که حافظۀ او به طور کامل شکل نگرفته است، پس در یک‌لحظه فقط می‌تواند چند کلمه را به‌خاطر بیاورد. اما وقتی آوازی برایش می‌خوانید، می‌تواند آن‌ها را به‌صورت عملی نشان دهد و کلماتی که به یاد می‌آورد، به شعر شما اضافه کند.
کودک نوپا در سنین پایین‌تر از سازهای موسیقی لذت می‌برد به‌خصوص آن‌هایی که می‌تواند بکوبد و تکان دهد و زمانی که کودکتان به حدود سن 3 سالگی می‌رسد، بهتر می‌تواند با ضرب‌آهنگ هماهنگ شود. کودک شیرخوار نیز از بازی با هر آنچه صدایی آهنگین تولید می‌کند، بسیار لذت می‌برد و از نقش و فعالیت خود در ایجاد اصوات موسیقی احساس خوبی خواهد داشت.
ایده‌هایی برای نواختن موسیقی و صدا
می‌توانید نواختن موسیقی را هم به کارهای روتین و لیست بازی‌ها برای شیرخوار دلبندتان اضافه کنید. همچنین، می‌توانید موسیقی، نمایش و رقص را با هم ترکیب کنید.
پیشنهادهای زیر در این زمینه به شما کمک می‌کنند:
- هنگام عوض‌کردن پوشک کودک، در حمام، در ماشین و موقعیت‌های دیگر، شعرهای آسان کودکانه یا آهنگ‌های بامزه و من‌درآوردی بخوانید.
- کودکتان را ترغیب کنید تا با شما آواز بخواند، اما انتظار نداشته باشید که درست یا هماهنگ بخواند. می‌توانید اولین خط از شعر را بخوانید و بگذارید فرزندتان بقیۀ آن را بخواند.
- اجازه دهید کودکتان بازی کند، صدا در بیاورد و با سازهای خانگی یا واقعی، آهنگ بزند. اسم سازهایی که استفاده می‌کنید، به او بگویید و دربارۀ تفاوت صدا و نحوۀ نواختن سازها با او حرف بزنید.
- آهنگ‌هایی را انتخاب کنید که کودک بتواند حرکاتی ساده، تکراری و ریتمیک با آن‌ها انجام دهد.
رشد و یادگیری با رقص
کودک نوپا اغلب جنب‌وجوش و رقص را بدون تحریک و واداشتن شما، آغاز می‌کند. گاهی به نظر می‌رسد که از خود بیخود شده است، اما در حال رقص است – او می‌تواند به‌شدت غرق بازی یا خوشی خود شود. در واقع، زمانی که در حال رقص است، اتفاقات زیادی در سر او می‌افتد. او در تخیلات، افکار و احساساتش دربارۀ موسیقی و محیط سِیر می‌کند.
رقصیدن به پرورش مهارت‌های حرکتی درشت و هماهنگی دست و چشم کمک می‌کند. وقتی کودک می‌رقصد، باید راه برود، تعادل خود را حفظ کند، بپرد، سریع قدم بردارد و جست‌وخیز کند. اهمیتی ندارد که با موسیقی هماهنگ باشد یا حرکاتی درست انجام دهد – بلکه، تجربۀ شنیدن صداها و داشتن تحرک و جنب‌وجوش بسیار حائز اهمیت است.
فعالیت‌های خلاقانه: ایده‌هایی برای رقص و جنب‌وجوش
کودک نوپا با انجام کارهای زیر می‌تواند با رقص و جنب‌وجوش، خودش را ابراز کند:
- آهنگی پخش کنید که کودکتان را به تحرک وامی‌دارد. می‌توانید موزیک‌هایی با سبک‌های مختلف و متعلق به فرهنگ‌های دیگر پخش کنید.
- وقتی فرزندتان در حال شروع‌کردن است، با او همراه شوید. مثلاً با هم چهاردست‌وپا بروید، غلت بزنید، بپرید، جست‌وخیز کنید یا بچرخید. اما کم‌کم کنار بروید تا خودش به‌تنهایی برقصد.
- برای رقصیدن چند وسیله به او بدهید. مثلاً روبان‌هایی متصل به چوب، یک قاشق و جعبه برای ضربه‌زدن، گیتار اسباب‌بازی یا یک عروسک دست‌ساز یا هرچه که از بازی با آن لذت می‌برد.
*پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی با بازی‌هایی بیشتر برای تقویت مهارت های چندگانه شیرخواران و کودکان نوپا، به فیلم آموزشی «بازی‌هایی برای توانمندی شیرخواران» در پلتفرم آموزشی بهداشت تی‌وی مراجعه بفرمایید. آموزش‌های عملی دورۀ «بازی‌هایی برای توانمندی شیرخوران» با تقویت پنج حس چشایی، بویایی، شنوایی، بینایی و لامسه به شیرخوار کمک می‌کنند تا در سه سال طلایی ابتدای زندگی از موهبت رشد و تکامل بهتر مغزی بهره‌مند شود.
