تولد نوزاد یکی از لذت‌بخش‌ترین اتفاقات در زندگی خانم‌ها است. اما این تجربه برای بسیاری از زنان، چندان هم خوشایند نیست. در این مقاله، قصد داریم تا به دو اختلال شایع پس از زایمان یعنی اندوه و افسردگی بپردازیم که دو مقولۀ مجزا هستند.
اندوه پس از زایمان یا بیبی بلوز (Baby Blues)
به‌طورکلی، بیشتر مادران دچار اندوه پس از زایمان می‌شوند. اندوه پس از زایمان در اثر تغییرات هورمونی رخ می‌دهد که می‌توانند باعث اضطراب، گریه و بی‌قراری مادر شوند. این اندوه معمولاً طی دو هفته بعد از زایمان برطرف می‌شود. در واقع، بهتر است بگوییم که نوعی افسردگی خفیف و موقتی است که با به تعادل رسیدن سطح هورمون‌ها بهبود می‌یابد.
تقریباً تمام زنان – تا ۸۵ درصد آنان – اندوه پس از زایمان را تجربه می‌کنند. شاید یک دقیقه خوشحال باشید و لحظه‌ای دیگر غرق در احساسات شوید و گریه کنید.
اما نباید فراموش کنید که هیچ مادری همیشه خوشحال نیست. طبیعی است که ناامید شوید و حتی گاهی لازم است در کنار کودکتان نباشید.
افسردگی پس از زایمان (Postpartum Depression)
برخی از زنان، احساساتی بدتر و شدیدتر را تجربه می‌کنند که چیزی بیش از اندوه پس از زایمان است. از هر ۵ مادر، ۱ نفر به افسردگی بعد از زایمان مبتلا می‌شود که بیماری جدی‌تر، اما کاملاً قابل‌درمان است.
این امکان وجود دارد که هم خودتان هم کودکتان دچار افسردگی پس از زایمان شوید. افسردگی پس از زایمان، اختلالی بسیار شایع است. چنان چه افسردگی و اضطراب دوران بارداری درمان نشود، می‌تواند موجب زایمان زودرس، افزایش احتمال بروز رفلاکس در نوزاد، دیابت بارداری و عوارض دیگر شود.
همچنین، ممکن است عامل تهدیدکننده زندگی مادر باشد. بر طبق داده‌های موجود در کشورهایی که میزان بروز این اختلال را بررسی می‌کنند، افسردگی پس از زایمان، عامل ۲۰ درصد از مرگ‌ومیرهای مادران است.
چه افرادی در معرض افسردگی پس از زایمان هستند؟
علائم افسردگی پس از زایمان ممکن است در بعضی از افراد بیشتر – یا شدیدتر – ظاهر شوند. برخی از عوامل افسردگی پس از زایمان عبارت‌اند از:
سابقه اضطراب یا اختلالات خلقی چنان چه به اختلالات دوقطبی، افسردگی یا اضطراب مبتلا هستید، ۳۰ تا ۳۵ درصد بیشتر از سایر زنان در معرض ابتلا به افسردگی پس از زایمان قرار دارید. همچنین، اگر پس از بارداری قبلی علائم افسردگی را تجربه کرده‌اید، باز هم در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارید.
سابقۀ خانوادگی درصورتی‌که یکی اعضای خانواده‌تان به اختلالات خلقی پس از زایمان مبتلا شده است، احتمال آن زیاد است که شما نیز این اختلالات را تجربه کنید.
ژنتیک محققان «مرکز اختلالات خلقی زنان در دانشگاه جان هاپکینز» نشانگرهای زیستی اِپی‌ژنتیک را شناسایی کردند – تفاوت در فعالیت بعضی از ژن‌ها – که می‌توانند پیش‌بینی کنند چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی پس از زایمان قرار دارند.
علائم افسردگی پس از زایمان
علائم و نشانه‌های افسردگی پس از زایمان عبارت‌اند از:
- اضطراب
- ناراحتی
- خشم و تحریک‌پذیری
- بدخوابی
- افکار مزاحم (مثل افکار آسیب رساندن به نوزاد)
اگر این علائم شدید باشند یا بیش از دو هفته طول بکشند، باید مراقبت باشید؛ چون ممکن است نشانه‌ای از اختلالات خلقی پس از زایمان مانند افسردگی باشند. چنان چه قبل در دوران بارداری، اضطراب یا افسردگی داشته باشید، بعد از زایمان نیز بیشتر در معرض این مشکلات قرار دارید.
شاید فکر کنید افسردگی همان غم و اندوه است، اما همیشه این‌طور نیست. در دوران پس از زایمان، اضطراب و تحریک‌پذیری شدید به همراه کمبود خواب برایتان رخ می‌دهند که از عوامل خطر افسردگی پس از زایمان تلقی می‌شوند.
اگرچه به دلیل تولد نوزاد، بدخوابی لزوماً نشانۀ افسردگی نیست، اما می‌تواند علائم افسردگی پس از زایمان را تشدید کند.
افسردگی پس از زایمان چقدر طول می‌کشد؟
اگر افسردگی پس از زایمان درمان نشود، ممکن است علائم آن ماه‌ها و حتی سال‌ها تداوم داشته باشند. نتایج یکی از مطالعات نشان می‌دهند که ۲۵ درصد از شرکت‌کنندگان در پژوهش، سه سال پس از تولد نوزادشان همچنان دچار افسردگی هستند.
روان‌پریشی پس از زایمان: یک اختلال روانی نادر
اگرچه افسردگی پس از زایمان، اختلالی نسبتاً شایع است، روان‌پریشی پس از زایمان، اختلالی بسیار نادر تلقی می‌شود که تنها ۱/۰ درصد از زنان به آن دچار می‌شوند. این رقم در مادرانی که دچار اختلال دوقطبی هستند، به ۳۰ درصد می‌رسد. علائم روان‌پریشی پس از زایمان عبارت‌اند از:
- سردرگمی و اختلال شناختی ناپایدار
- هوشیاری یا ناهشیاری
- بی‌نظمی شدید
- توهم یا هذیان گفتن
باید به علائم بالا بسیار توجه کنید و هرگز نباید آن‌ها را نادیده بگیرید. حتی اگر سابقه ابتلا به هیچ‌گونه اختلالات خلقی را ندارید. چون روان‌پریشی پس از زایمان ممکن است در زنانی رخ دهد که سابقه قبلی بیماری‌های روانی را نداشته‌اند.
باید بدانید که روان‌پریشی پس از زایمان یک مورد اورژانسی است که مستلزم اقدامات فوریت‌های پزشکی است؛ چراکه با احتمال بالای خودکشی یا آسیب رساندن به نوزاد، همراه است.
مصرف داروی لیتیوم (داروی تثبیت‌کننده خلق) و یک داروی ضد روان‌پریشی از جمله درمان‌های اصلی روان‌پریشی پس از زایمان محسوب می‌شوند. زنانی که این داروها را مصرف می‌کنند، پزشک، کودکشان را تحت‌نظر می‌گیرد تا مطمئن شود که شیردهی، خطری برای کودک ندارد.
درمان اختلالات خلقی پس از زایمان
مهم‌ترین مسئله‌ای که باید دربارۀ اختلالات خلقی پس از زایمان بدانید، این است که این اختلالات کاملاً قابل‌درمان هستند و نباید به‌خاطر آن‌ها خجالت بکشید. برطبق یافته‌های پژوهشی جدید، ۹۸ درصد از بیماران مبتلا به روان‌پریشی پس از زایمان، حتی در شدیدترین موارد با درمان، بهتر شدند.
افسردگی پس از زایمان با داروهای ضدافسردگی درمان می‌شود که طبق شواهد به‌دست‌آمده، در دوران شیردهی، خطری برای کودک ندارند.
واکنش متفاوت زنان به داروها
به‌طورکلی، هریک از زنان واکنشی متفاوت به دارو نشان می‌دهند.
خصوصاً در درمان بیماری‌های روانی مانند افسردگی، مسائلی مانند بارداری، دوران قبل از یائسگی و سایر تغییرات هورمونی می‌توانند بر درمان‌ها و داروها تأثیرگذار باشند.
نوسانات هورمونی می‌توانند نحوه واکنش بدنتان به داروها از جمله میزان فیلترشدن داروها در کلیه‌ها را تغییر دهند. هورمون استروژن نیز می‌تواند بر عملکرد برخی از داروهای تثبیت‌کنندة خلق اثر بگذارد.
داروی برکسانولون
برکسانولون اولین دارویی است که فقط برای درمان افسردگی پس از زایمان تجویز می‌شود. این دارو در کلینیک یا بیمارستان، در مدت ۲ یا ۳ روز و تحت‌نظر پزشک تزریق می‌شود؛ چون در برخی از افراد، باعث کاهش ناگهانی سطح هوشیاری می‌شود. این دارو در سال ۲۰۱۹ به تأیید «سازمان غذا و داروی آمریکا» (FDA) رسید.
برکسانولون یکی از فراورده‌های فرعی (متابولیت) پروژسترون به نام الوپرگنانولون است. با نزدیک‌شدن به تولد نوزاد، سطح هورمون پروژسترون در بدن مادر به اوج خود می‌رسد. اما به‌محض تولد نوزاد، مقدار آن به‌شدت کاهش می‌یابد. برطبق نتایج تحقیقات، کاهش ناگهانی پروژسترون می‌تواند موجب بروز افسردگی پس از زایمان شود. چراکه این هورمون بر مغز اثر می‌گذارد و به تعادل خلق‌وخو کمک می‌کند.
در برخی از زنان، تزریق برکسانولون می‌تواند پریشانی، غم و اضطراب ناشی از افسردگی پس از زایمان را کاهش دهد.
پیشگیری از اختلالات خلقی پس از زایمان
باوجودآنکه اختلالات خلقی پس از زایمان، شیوع زیادی پیدا کرده‌اند، تحقیقات کافی پیرامون راه‌های پیشگیری از این اختلالات صورت نگرفته است. به طور مثال، یافته‌های یکی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند زنانی که از روش‌های آرام‌کردن و خواباندن نوزاد آگاهی دارند، کمتر به افسردگی پس از زایمان دچار می‌شوند. همچنین، برطبق نتایج تحقیقی دیگر، زنانی که قبلاً افسردگی پس از زایمان را تجربه کرده‌اند، می‌توانند با مصرف داروی ضدافسردگی بلافاصله پس از زایمان، از نوسانات خلقی این دوران پیشگیری کنند.
خوابیدن نیز یکی دیگر از عوامل مهم در پیشگیری از اختلالات خلقی تلقی می‌شود.
اگر فکر می‌کنید در معرض خطر افسردگی پس از زایمان قرار دارید، با همسرتان حرف بزنید و برنامه‌ای درست برای مراقبت از نوزاد ترتیب دهید تا شما هم بتوانید استراحت و خواب کافی داشته باشید. چون خواب کافی در پیشگیری از اختلالات خلقی، بسیار مؤثر است.
مهم‌ترین توصیۀ ما به همۀ مادران این است که از کمک‌گرفتن، خجالت نکشید و واهمه نداشته باشید.
هر زمان احساس کردید به کسی نیاز دارید تا با او حرف بزنید یا کاری برایتان انجام دهد، نترسید و درخواستتان را مطرح کنید.
ماه‌های اول تولد نوزاد بسیار استرس‌زا و پرتنش است و قطعاً با حضور و کمک‌گرفتن از دیگران، راحت‌تر می‌توانید این دوران مهم را پشت سر بگذارید.
همچنین، در فیلم برنامه‌ریزی مراقبت‌های بعد از زایمان، به مقولۀ رویارویی با اندوه یا افسردگی پس از زایمان پرداخته‌ایم که توصیه می‌کنیم با مراجعه به وب‌سایت بهداشت تی‌وی، آن را تماشا فرمایید.
